Ειδικές αρχές
Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»
Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» απαιτεί από τους ρυπαίνοντες να επιβαρύνονται με το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος των ενεργειών τους. Πριν από την αναγνώριση και την εφαρμογή της εν λόγω αρχής, οι αέριοι και υδάτινοι πόροι χρησιμοποιούνταν ως «καταβόθρες» ρύπανσης, με την κοινωνία να πληρώνει τις ζημίες στην ανθρώπινη υγεία και την περιουσία αντί για τον ρυπαίνοντα. Το δυσανάλογο κοινωνικό και ιδιωτικό κόστος της ρύπανσης «μετακυλίετο» από τον ρυπαίνοντα στην ευρύτερη κοινωνία. Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» αποσκοπεί στο να ξεπεραστούν αυτές οι αδυναμίες, απαιτώντας από τους ρυπαίνοντες να ενσωματώνουν το κόστος της πιθανής ρύπανσης στη διαδικασία παραγωγής (ενσωματωμένο κόστος), αντί να επιβαρύνουν κατόπιν την κοινωνία με κόστος.
Στην υπόθεση C-297/19 Naturschutzbund Deutschland - Landesverband Schleswig-Holstein, το ΔΕΕ εξέταζε ζημίες που προκλήθηκαν από τη διαχείριση των τόπων Natura 2000. Η γερμανική έκδοση της οδηγίας σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη υπονοούσε ότι τα κράτη μέλη έχουν την εξουσία να απαλλάσσουν τους φορείς εκμετάλλευσης και τους ιδιοκτήτες από κάθε ευθύνη απλώς και μόνο επειδή οι ζημίες προκλήθηκαν από προηγούμενα μέτρα διαχείρισης. Το ΔΕΕ αρνήθηκε μια τέτοια ερμηνεία, διότι η προσέγγιση αυτή διευρύνει υπερβολικά το πεδίο των εξαιρέσεων και αντιβαίνει στις απαιτήσεις που απορρέουν από την αρχή της προφύλαξης και την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» έχει χρησιμοποιηθεί ως οικονομικό εργαλείο για τη διαχείριση διαφορετικών τύπων περιβαλλοντικής ρύπανσης μέσω ενσωμάτωσης στη νομοθεσία, μεταξύ άλλων στην οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα, την οδηγία περί υγειονομικής ταφής αποβλήτων και την οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα. Το άρθρο 1 της οδηγίας σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη είναι διατυπωμένο ως εξής: «Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι να διαμορφώσει ένα πλαίσιο για την περιβαλλοντική ευθύνη βάσει της αρχής “ο ρυπαίνων πληρώνει”, με σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας.»
Πολύ συχνά, η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» χρησιμεύει ως οδηγός για την ερμηνεία των οδηγιών που προαναφέρθηκαν, αλλά και σε εκτιμήσεις σχετικά με το χρονικό πεδίο εφαρμογής τους.
Στην υπόθεση C-15/19 Azienda Municipale Ambiente, το ΔΕΕ έκρινε ότι η οδηγία περί υγειονομικής ταφής αποβλήτων δεν αποκλείει την εθνική νομοθεσία η οποία απαιτεί ο χώρος υγειονομικής ταφής που λειτουργεί κατά την ημερομηνία μεταφοράς της οδηγίας να υπόκειται στις υποχρεώσεις οι οποίες απορρέουν από την εν λόγω οδηγία, ιδίως στην υποχρέωση παράτασης της περιόδου περιβαλλοντικής αποκατάστασης μετά το κλείσιμο του χώρου υγειονομικής ταφής. Η απαίτηση αυτή αποτελεί έκφραση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», η οποία συνεπάγεται ότι το κόστος διάθεσης των αποβλήτων πρέπει να βαρύνει τους κατόχους τους.
Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» δεν ισχύει ως απόλυτος κανόνας, αλλά περισσότερο ως μέθοδος προσδιορισμού της αποτελεσματικότητας της οικονομικής επιβάρυνσης στο σύνολό της. Θα πρέπει να αντικατοπτρίζει την αρχή της αναλογικότητας (υπόθεση C-293/97 Standley).
Στην υπόθεση C-534/13 Fipa Group κ.λπ., το ΔΕΕ εξέταζε διαφορά σχετικά με τοποθεσίες στην Ιταλία που είχαν μολυνθεί από τη βιομηχανική δραστηριότητα. Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, οι αρχές δεν μπορούσαν να απαιτήσουν από τους νέους ιδιοκτήτες της γης που δεν συνέβαλαν στην εν λόγω ρύπανση να λάβουν προληπτικά και διορθωτικά μέτρα. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η εθνική νομοθεσία δεν παραβιάζει τη νομοθεσία της ΕΕ, υπό την προϋπόθεση ότι είναι αδύνατο να εντοπιστεί ο ρυπαίνων ενός τμήματος γης ή να ζητηθεί από το εν λόγω πρόσωπο να λάβει διορθωτικά μέτρα.