Ochrona środowiska i krajowe przepisy dotyczące ochrony powietrza
Programy ochrony powietrza i plany działań krótkoterminowych
Do 30 kwietnia każdego roku Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ) dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji dokonuje klasyfikacji stref. Wyniki tej oceny oraz klasyfikację stref GIOŚ przekazuje zarządowi województwa.
Dla stref, w których stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych określonych substancji w powietrzu zarząd województwa, w terminie 12 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref opracowuje i przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza (POP), mającego na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji 
. POP powinien spełniać wymagania określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 14 czerwca 2019 roku w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych . Powinien zawierać szczegółowy zakres zagadnień, które powinny zostać określone i ocenione w tych programach i planach, biorąc pod uwagę cele programów i planów oraz konieczność zapewnienia ochrony zdrowia ludzi i ochrony środowiska, a także konieczność zapewnienia, że czas trwania przekroczeń poziomów dopuszczalnych lub docelowych lub pułapu stężenia ekspozycji będzie możliwie najkrótszy. POP powinien zawierać także wykaz i opis wszystkich planowanych do realizacji działań naprawczych wraz ze szczegółowym harmonogram realizacji działań naprawczych oraz planowany do osiągnięcia efekt ekologiczny działań naprawczych polegający na redukcji wielkości emisji. Przykładowe działania naprawcze to: wymiana kotłów, kontrole palenisk, nasadzenia zieleni w miastach oraz działania edukacyjne.
W przypadku ryzyka wystąpienia w danej strefie przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu zarząd województwa, w terminie 12 miesięcy od dnia otrzymania informacji o tym ryzyku od Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, opracowuje i przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie planu działań krótkoterminowych, stanowiącego integralną część do POPu. Celem uchwały w sprawie planu działań krótkoterminowych jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia takich przekroczeń oraz ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń. Jako przykłady działań krótkoterminowych można wskazać: zalecenie unikania uprawiania sportu na zewnątrz, ograniczenie ruchu pojazdów, darmową komunikację publiczną czy zakaz palenia w kominkach.
Zarówno uchwała w sprawie planu działań krótkoterminowych jak programu ochrony powietrza są aktami prawa miejscowego. Oznacza to, że są one źródłem powszechnie obowiązującego prawa na obszarze danej strefy lub województwa.
Odnosząc się do wymogu wyboru środków naprawczych, które winny doprowadzić do możliwie jak najkrótszego okresu przekroczeń poziomów dopuszczalnych lub docelowych lub pułapu stężenia ekspozycji należy wskazać, iż w sprawie C-336/16 Komisja przeciwko RP Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) stwierdził:
(…) że o ile państwa członkowskie dysponują pewnym zakresem swobody przy ocenie środków, jakie należy przyjąć, to jednak w każdym wypadku powinny one zapewnić, aby okres, w którym dopuszczalne wartości nie są respektowane, był możliwie jak najkrótszy (wyrok z dnia 5 kwietnia 2017 r., Komisja/Bułgaria, C 488/15, EU:C:2017:267, pkt 109 i przytoczone tam orzecznictwo) (para 95)
Podobne w sprawie C- 644/18 Komisja przeciwko Republice Włoskiej TSUE wskazał:
(…) że zgodnie z samym brzmieniem art. 23 ust. 1 akapit drugi dyrektywy 2008/50 odpowiedni charakter środków przewidzianych w planie dotyczącym jakości powietrza należy oceniać w związku z ich zdolnością do zagwarantowania, by okres przekroczenia był „jak najkrótszy”, gdyż wymóg ten jest bardziej rygorystyczny niż wymóg obowiązujący pod rządami dyrektywy 96/62, który ograniczał się do wymagania od państw członkowskich, aby przyjęły „w rozsądnym terminie” środki mające na celu dostosowanie jakości powietrza do wartości dopuszczalnych dla PM10 (zob. Podobnie wyrok z dnia 5 kwietnia 2017 r., Komisja/Bułgaria, C 488/15, EU:C:2017:267, pkt 88–90) (para 149) oraz dodał, że :
Z tego właśnie punktu widzenia art. 23 dyrektywy 2008/50 wymaga, by w przypadku stwierdzenia przekroczenia wartości dopuszczalnych dla PM10 sytuacja taka jak najszybciej skłoniła dane państwo członkowskie nie tylko do przyjęcia, ale także do wdrożenia odpowiednich środków w planie dotyczącym jakości powietrza, przy czym zakres swobody, jakim dysponuje to państwo członkowskie w przypadku przekroczenia tych wartości dopuszczalnych, jest więc w tym kontekście ograniczony przez ten wymóg (para 150).
Jednym z efektów wskazanego wyżej wyroku TSUE była zmiana POŚ m. in. poprzez dodanie art. 91 ust. 9ac w brzmieniu: Opracowany przez zarząd województwa projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza powinien określać działania naprawcze, tak aby okresy, w których nie są dotrzymane poziomy dopuszczalne lub docelowe lub pułap stężenia ekspozycji, były jak najkrótsze.
Za uchybienia w zakresie przygotowania i realizacji programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych wojewódzki inspektor ochrony środowiska może nałożyć od 50 tys. do 500 tys. złotych kary.