Przepisy dotyczace jakosci powietrza w Polsce

Europejskie przepisy dotyczące jakości powietrza, w tym przede wszystkim Dyrektywa 2008/50/WE zostały transponowane do prawa krajowego, co omówiono powyżej. W tym miejscu, wskazać jednak należy na dwa kluczowe aspekty dotyczące efektywnej implementacji przepisów europejskich związanych z jakością powietrza oraz dostępem do sądów, które w przypadku Polski nadal stanowią znaczące wyzwanie oraz są przyczyną toczących się przeciwko Polsce postępowań naruszeniowych Komisji Europejskiej z powodu jakości powietrza, które nie spełnia norm określonych w przepisach prawa tj., w szczególności:

• dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach powietrznych (szczegółowo omówione w punkcie 6) oraz
• znacząco opóźnionej prawidłowej transpozycji art. 23 ust. 1 dyrektywy 2008/50/WE.

Konsekwencją braku prawidłowej transpozycji art. 23 ust. 1 dyrektywy 2008/50/WE było (i w wielu przypadkach nadal jest) niepodejmowanie przez władze odpowiednich działań naprawczych, określanych w POP, zmierzających do zapewnienia, aby okres występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych dla określonych zanieczyszczeń w powietrzu był możliwie jak najkrótszy. Kwesta ta w związku z występowaniem ponadnormatywnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 na terenie Polski została podjęta w orzeczeniu TSUE (C-336/16) z dnia 22 lutego 2018 roku.

Od 2009 roku Komisja Europejska prowadzi przeciwko Polsce postępowanie naruszeniowe w sprawie nadmiernych wieloletnich przekroczeń stężeń pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu (INFR(2008)2199), a wobec niepodjęcia właściwych działań naprawczych przez polskie władze, w 2015 roku skierowała sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

TSUE w swoim wyroku z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie skargi C-336/16, stwierdził, że Polska złamała prawo unijne, tj. art. 13 oraz art. 23 dyrektywy 2008/50/WE. Art. 13 tej dyrektywy stanowi o konieczności dotrzymania przez państwa członkowskie na obszarze stref i aglomeracji poziomów dopuszczalnych niektórych substancji w powietrzu, w tym dla pyłu zawieszonego PM10, zgodnie z złącznikiem XI. Art. 23 Dyrektywy CAFE wskazuje na konieczność przygotowania przez państwa członkowskie programów ochrony powietrza (POP), które stanowiłyby, że okres, w których występują przekroczenia norm jakości powietrza, będzie możliwie najkrótszy.

Mając na uwadze obserwowane przekroczenia norm jakości powietrza dla pyłu zawieszonego PM10, TSUE stwierdził, że nie podejmowano odpowiednich działań naprawczych, określanych w POP, zmierzających do zapewnienia, aby okres występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych dla stężenia pyłu PM10 w powietrzu był możliwie jak najkrótszy, co było konsekwencją niewłaściwie dokonanej transpozycji art. 23 ust. 1 akapit drugi Dyrektywy CAFE.

W celu przyśpieszenia procesu wyeliminowania zagrożeń związanych z występowaniem ponadnormatywnych stężeń niektórych zanieczyszczeń powietrza na większości obszaru Polski oraz wykonania wskazanego powyżej wyroku TSUE ustawą z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o zarządzaniu kryzysowym (POŚ) dokonano istotnych modyfikacji w art. 91 POŚ. Nowelizacja POŚ obowiązuje od 29 czerwca 2019 roku.

Efektem wprowadzonych zmian jest wyraźne zobowiązanie organów sporządzających POP do uwzględnienia ww. wymogu, aby działania naprawcze przewidziane w POP umożliwiały ograniczenie przekroczeń wartości dopuszczalnych w możliwie najkrótszym terminie. Nowelizacja POŚ służyła doprecyzowaniu brzmienia obowiązujących przepisów POŚ., aby wyeliminować niejasności w ich stosowaniu. Co istotne, w art. 91 POŚ dodano ust. 9ac – którym przeniesiony został przepis art. 23 ust. 1 akapit drugi Dyrektywy 2008/50/WE wskazując na konieczność, aby projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza określał odpowiednie działania, tak aby okresy, w których nie są dotrzymane poziomy dopuszczalne lub docelowe lub pułap stężenia ekspozycji, były jak najkrótsze.

Pomimo przyjętej nowelizacji, Komisja Europejska podjęła decyzję o wystosowaniu wezwania w dniu 25 lipca 2019 roku do usunięcia uchybienia w związku z niedopełnieniem przez Polskę zobowiązań wynikających z Dyrektywy CAFE oraz niezastosowania się do orzeczenia TSUE z dnia 22 lutego 2018 r. Komisja odnotowała wprawdzie pewne postępy w procesie przygotowywania nowych programów ochrony powietrza, ale w swoim wezwaniu wyraziła zaniepokojenie powolnym tempem zmian i brakiem skoordynowanego podejścia na szczeblu krajowym i lokalnym. Dotyczy to zwłaszcza niepodjęcia przez odpowiednie władze skutecznych działań mających na celu ochronę ludzkiego zdrowia poprzez poprawę jakości powietrza (m.in. niepodjęcie efektywnych działań mających na celu wymianę przestarzałych kotłów na paliwo stałe wykorzystywanych do ogrzewania przez gospodarstwa domowe oraz środków dotyczących sektora transportu). Co ważne, sprawa ta z uwagi na powolne tempo zmian i utrzymujący się poziom pyłu zawieszonego PM10 zagrażającemu ludzkiemu zdrowiu wciąż nie została przez Komisję zamknięta.

Wskazać należy, iż obecnie w porządku krajowym z uwagi na brak w praktyce, możliwości zaskarżania przez osoby fizyczne oraz organizacje społeczne uchwał Sejmiku w sprawie programów ochrony powietrza (o czym poniżej), brak jest także możliwości sądowoadministracyjnej kontroli i oceny czy obecnie obowiązujące programy ochrony powietrza zawierają adekwatne środki naprawcze, które zgodnie z art. 23 ust.1 Dyrektywy 2008/50/WE oraz znowelizowanymi przepisami POŚ doprowadzą do poprawy jakości powietrza w najkrótszym możliwym terminie.