Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej w sprawach dotyczących jakości powietrza
Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w UE w sprawach dotyczących jakości powietrza
Osoba fizyczna (a także organizacja pozarządowa) ma zatem prawo do zapoznania się z opracowanym programem ochrony powietrza i zawartymi w nim działaniami naprawczymi, ponieważ kluczowym elementem wynikającym z dyrektywy w sprawie jakości powietrza jest ustalenie wiążących wartości dopuszczalnych wraz z obowiązkiem przyjęcia programów ochrony powietrza zawierających odpowiednie środki naprawcze, służące osiągnięciu zgodności z normami jakości powietrza, w jak najkrótszym czasie.
TSUE orzekł, że plany mają na celu jak najszybsze wyeliminowanie zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz że opracowanie planu jest następstwem przewidzianym w przepisach Unii w przypadku, w którym istnieje zagrożenie, że progi alarmowe zostaną przekroczone 
. W przypadkach, o których mowa w art. 23 dyrektywy w sprawie jakości powietrza, nie tylko istnieje zagrożenie, że wartości dopuszczalne zostaną przekroczone, lecz faktycznie takie przekroczenie ma miejsce, co jeszcze bardziej zwiększa zagrożenie dla zdrowia ludzi. Możliwość polegania na tych obowiązkach umożliwiła obywatelom pozwanie władz do sądu i pociągnięcie ich do odpowiedzialności za niezapewnienie ochrony prawa do czystego powietrza.
Trybunał Sprawiedliwości ograniczył prawo osób do domagania się, by plan zawierał konkretną treść . Uznał on, że władze publiczne powinny przyjąć środki mające na celu możliwe ograniczenie czasu przekroczenia (zagrożenia przekroczeniem), jednak dysponują one szerokim zakresem uznania, zatem nie można żądać, aby plan zawierał konkretne środki.
W odniesieniu do prawa niemieckiego Bundesverwaltungsgericht wyjaśnił, że stopniowe zmniejszanie zanieczyszczenia powietrza niekoniecznie jest zgodne z prawem Unii; sądy mogą kontrolować, czy takie zmniejszenie rzeczywiście osiągnięto tak szybko, jak to możliwe . Również Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa orzekł, że kwestia tego, czy plan ochrony powietrza (na podstawie art. 23 dyrektywy w sprawie jakości powietrza) doprowadził do jak najszybszego zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza, podlega kontroli sądowej . Osoba wnosząca skargę może wskazać przed sądem środki, które szybciej przywróciłyby poziom zanieczyszczenia powietrza do wymaganych wartości. W sprawie C-404/13 ClientEarth TSUE potwierdził, że sąd krajowy powinien nakazać wszelkie środki niezbędne do dostosowania planu ochrony powietrza do przepisów Unii dotyczących jakości powietrza.
Ponadto osoby fizyczne muszą mieć możliwość zakwestionowania systemu monitorowania zanieczyszczenia powietrza w swoich miastach (sprawa C-723/17 Craeynest i in.), ponieważ w dyrektywie w sprawie jakości powietrza określono szczegółowe przepisy dotyczące użytkowania i lokalizacji punktów pomiarowych w celu pomiaru jakości powietrza w strefach i aglomeracjach stanowiących terytorium każdego państwa członkowskiego. Zdaniem Trybunału niektóre z tych przepisów nakładają jasny, precyzyjny i bezwarunkowy obowiązek, co oznacza, że osoby fizyczne mogą powoływać się na nie wobec państwa. Dotyczy to w szczególności obowiązku ustanowienia punktów pomiarowych w taki sposób, aby dostarczały informacji na temat najbardziej zanieczyszczonych miejsc, oraz obowiązku ustanowienia co najmniej minimalnej liczby punktów pomiarowych. Do sądów krajowych należy sprawdzenie, czy wywiązano się z tych obowiązków. W tym względzie średnie wartości dla całej strefy lub miasta są niewystarczające, ponieważ mogą skutkować zaniżeniem rzeczywistego narażenia na zanieczyszczone powietrze.
Podobne podejście ma zastosowanie do obowiązków określonych w dyrektywie NEC. Bezpośrednio zainteresowane osoby fizyczne i prawne muszą mieć możliwość wymagania od właściwych organów – w razie potrzeby przez zwrócenie się do sądów krajowych – przestrzegania i wdrażania takich przepisów prawa Unii.
Przykład: W sprawach połączonych C-165/09 Stichting Natuur en Milieu i in./College van Gedeputeerde Staten van Groningen, C-166/09 i C-167/09 College van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland TSUE orzekł, że jednostki nie mogą bezpośrednio powoływać się na art. 6 dyrektywy NEC, gdyż „w jednoznaczny sposób nakłada na państwa członkowskie z jednej strony, zgodnie z jego ust. 1–3, wymóg opracowania programów stopniowej redukcji krajowych emisji w szczególności SO2 i NOX w celu zastosowania się do poziomów wskazanych w załączniku I do tej dyrektywy najpóźniej do końca roku 2010, a z drugiej strony, zgodnie z jego ust. 4, wymóg podania tych programów do wiadomości publicznej i odpowiednich organizacji w jasny, zrozumiały i łatwo dostępny sposób”. Jednostki nie mogą jednak powoływać się bezpośrednio na art. 4 dyrektywy NEC (krajowe zobowiązanie w zakresie redukcji emisji) przed upływem terminu transpozycji, ponieważ nie jest on wystarczająco precyzyjny, lecz ma „charakter czysto programowy, gdyż ogranicza się do wskazania zamierzonego celu, pozostawiając państwom członkowskim szeroki zakres swobody w odniesieniu do środków, które należy zastosować, aby ten cel osiągnąć”.
Państwa członkowskie mają pewną swobodę uznania w przyjmowaniu programów, istnieją jednak ograniczenia tej swobody, określone w art. 6 dyrektywy NEC. Niemniej jednak dyrektywa zawiera ograniczenia co do korzystania z tej swobody, na które można powoływać się przed sądami krajowymi, jeżeli chodzi o adekwatność ogółu działań politycznych i środków przyjętych lub zaplanowanych w ramach odpowiednich programów krajowych względem celu redukcji emisji wskazanych zanieczyszczeń do ilości nieprzekraczających poziomów ustalonych dla każdego państwa członkowskiego.