Γενικές αρχές
Αποτελεσματικότητα
Αυτή η γενική απαίτηση προσδιορίζεται περαιτέρω στο παράγωγο δίκαιο της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της οδηγίας για το περιβαλλοντικό έγκλημα, η οποία απαιτεί ορισμένα αδικήματα να τιμωρούνται με αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές ποινικές κυρώσεις. Η οδηγία δεν ορίζει είδη ή επίπεδα κυρώσεων. Στα κράτη μέλη παρέχεται κάποια ευελιξία όσον αφορά τον καθορισμό της ποσότητας και της ποιότητας των κυρώσεων. Επιπλέον, πληθώρα περιβαλλοντικών οδηγιών της ΕΕ απαιτούν από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν 1) αποτελεσματικό σύστημα κυρώσεων ή 2) αποτελεσματικό σύστημα κυρώσεων με συγκεκριμένες κυρώσεις και μέτρα όπως ανάκληση άδειας, ή ενέργειες για τη διασφάλιση της αποκατάστασης της συμμόρφωσης εντός του συντομότερου δυνατού χρονικού διαστήματος. Για μία ακόμη φορά, οι κυρώσεις πρέπει να είναι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές.
Στην υπόθεση C-487/14 Total Waste Recycling, το ΔΕΕ αξιολόγησε την αναλογικότητα του προστίμου που επέβαλε η Επιθεώρηση λόγω παραβίασης της νομοθεσίας για τις μεταφορές αποβλήτων. Το πρόστιμο επιβλήθηκε σε εταιρεία μεταφορών η οποία χρησιμοποιούσε διαφορετικό σημείο διέλευσης των συνόρων από αυτό που είχαν συμφωνήσει οι αρμόδιες αρχές. Το πρόστιμο ισοδυναμούσε με την ποινή που θα επιβάλλετο σε περίπτωση παντελούς έλλειψης άδειας μεταφοράς. Σύμφωνα με το ΔΕΕ, το εθνικό δικαστήριο θα έπρεπε να εκτιμήσει εάν το ποσό της κύρωσης αντικατοπτρίζει, ιδίως, τους κινδύνους ζημίας που μπορεί να προκληθούν από τη συγκεκριμένη συμπεριφορά στον τομέα του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας. Το ύψος της κύρωσης δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το αναγκαίο για την επίτευξη των στόχων διασφάλισης υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πραγματικές και νομικές περιστάσεις της υπόθεσης (βλ. επίσης την παρόμοια υπόθεση C-69/15 Nutrivet: «ο εθνικός δικαστής οφείλει, στο πλαίσιο του ελέγχου της συμφωνίας μιας τέτοιας κυρώσεως με την αρχή της αναλογικότητας, να λαμβάνει υπόψη του, ιδιαίτερα, τους κινδύνους που ενδέχεται να προκληθούν από την παράβαση αυτή όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας»).
Στην πράξη, ενδέχεται να υπάρχουν όρια στην πλήρη αποτελεσματικότητα του δικαίου της ΕΕ. Πρώτον, μια οδηγία δεν μπορεί από μόνη της να επιβάλλει υποχρεώσεις σε ιδιώτη και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να την επικαλείται κανείς καθαυτή εναντίον ιδιώτη (υπόθεση C-122/17 Smith, σκέψη 42). Επιπλέον, ο εθνικός δικαστής, ο οποίος έχει καθήκον να εφαρμόζει το δίκαιο της ΕΕ, πρέπει μερικές φορές να εξισορροπεί διάφορα θεμελιώδη δικαιώματα (υπόθεση C-73/07 Satakunnan Markkinapörssi and Satamedia, σκέψη 52-53). Σε κάποιες περιπτώσεις, η πλήρης εφαρμογή μιας διάταξης του δικαίου της ΕΕ πρέπει να αντικαταστήσει μια γενική αρχή του δικαίου (Case C-234/17 XC and Others, para. 53) ή ένα θεμελιώδες δικαίωμα (Case C-310/16 Dzivev and Others, para. 33, 34, 36, 39). Ειδικότερα, η στέρηση της ελευθερίας πρέπει να αποτελεί έσχατη λύση (Opinion in C-528/15 Al Chodor, para. 55).
Στην υπόθεση C-752/18 Deutsche Umwelthilfe, το ΔΕΕ ασχολήθηκε με την άρνηση μιας γερμανικής περιφερειακής κυβέρνησης να συμμορφωθεί με δικαστική απόφαση που διέτασσε το ομόσπονδο κρατίδιο της Βαυαρίας να τροποποιήσει το σχέδιο ποιότητας του αέρα επιβάλλοντας απαγόρευση κυκλοφορίας στα οχήματα ντίζελ στην πόλη του Μονάχου. Ωστόσο, το ομόσπονδο κρατίδιο της Βαυαρίας αρνήθηκε να θεσπίσει τέτοιου είδους απαγόρευση, παρά το γεγονός ότι είχε δοθεί εντολή για εις βάρος του επιβολή επαναλαμβανόμενων χρηματικών ποινών (η καταβολή χρηματικών προστίμων δεν μειώνει τους πόρους του κρατιδίου). Ο εθνικός δικαστής εξέτασε το ενδεχόμενο να προβεί σε αναγκαστική κράτηση (φυλάκιση) των ανώτερων πολιτικών εκπροσώπων, κάτι το οποίο θα ερχόταν ενδεχομένως σε σύγκρουση με το Σύνταγμα. Το ΔΕΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το εθνικό δικαστήριο δεν μπορούσε να διατάξει αναγκαστική κράτηση με μόνη βάση την αρχή της αποτελεσματικότητας και το δικαίωμα για αποτελεσματική δικαστική προστασία. Οποιοσδήποτε περιορισμός του δικαιώματος στην ελευθερία πρέπει να προβλέπεται από νόμο ο οποίος πληροί τις απαιτήσεις του άρθρου 52 παράγραφος 1 του Χάρτη.
Η πλήρης αποτελεσματικότητα του δικαίου της ΕΕ και η επαρκής προστασία των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτό μπορεί, κατά περίπτωση, να διασφαλίζονται από την αρχή της κρατικής ευθύνης για απώλεια ή ζημία που προκαλείται σε ιδιώτες ως αποτέλεσμα παραβιάσεων του δικαίου της ΕΕ για τις οποίες μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνο το κράτος. Η αρχή αυτή ισχύει σε κάθε περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ, όποια δημόσια αρχή και αν είναι υπεύθυνη για την παράβαση (υπόθεση C-168/15 Tomášová, σκέψειςσ 18- 19).