Ogólny przegląd przepisów dotyczących jakości powietrza

Ruch drogowy w dużym stopniu przyczynia się do zanieczyszczenia powietrza, a przepisy służą ograniczeniu emisji do powietrza za pomocą licznych środków pośrednich i bezpośrednich. Poszczególne akty prawne są regularnie aktualizowane, a wymogi dotyczące emisji do powietrza są zaostrzane, chociaż przepisy dotyczące emisji do powietrza pochodzących ze środków transportu – pojazdów, statków, ale również maszyn mobilnych – mają zastosowanie jedynie do nowych środków transportu i nie wymagają modernizacji tych pojazdów itp., które są już użytkowane, dlatego skutki nowych środków prawnych są opóźnione w czasie i są częściowo niwelowane wzrostem natężenia ruchu.

Prawodawstwo Unii dotyczące emisji pochodzących z pojazdów drogowych istnieje od 1970 r. Obecnie istnieją dopuszczalne wartości emisji dla pojazdów w odniesieniu do tlenków węgla, węglowodorów, tlenków azotu i cząstek stałych (rozporządzenie (WE) nr 692/2008) w przypadku pojazdów ciężkich; ograniczone są również emisje metanu i amoniaku (rozporządzenie (WE) nr 595/2009). Zawartość siarki i ołowiu w paliwie – benzynie, oleju napędowym, gazie skroplonym i innych paliwach – stała się przedmiotem szczegółowych przepisów Unii. W szczególności stopniowe wprowadzanie benzyny bezołowiowej od początku lat 80. XX wieku znacznie ograniczyło emisje ołowiu (zob. zwłaszcza dyrektywa 98/70/WE). Zastąpienie ropy naftowej i gazu odnawialnymi źródłami energii (biopaliwami) również prowadzi do redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza. Rozporządzenia w sprawie emisji są przyjmowane w unijnych ramach homologacji typu samochodów osobowych, samochodów dostawczych, autobusów i autokarów:

• w rozporządzeniu (UE) 2018/858 ustanowiono wspólne ramy prawne dotyczące homologacji i nadzoru rynku pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, komponentów i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów. Powinno ono umożliwiać skuteczny niezależny nadzór rynku pod względem efektywności środowiskowej pojazdów;
• w normach Euro 5 i 6 w rozporządzeniu (WE) nr 715/2007 określono dopuszczalne wartości emisji dla samochodów w odniesieniu do zanieczyszczeń podlegających regulacji, w szczególności tlenków azotu (NOX, tj. łącznych emisji NO i NO2) na poziomie 80 mg/km (zob. sprawa C-693/18 CLCV i in.);
• w rozporządzeniach (UE) 2017/1151 (światowa zharmonizowana procedura badania pojazdów lekkich) oraz (UE) 2018/1832 (badanie typu 4 emisji zanieczyszczeń w rzeczywistych warunkach jazdy) określono nowe procedury badania na potrzeby homologacji typu pojazdów. Rozporządzenia te umożliwiają przeprowadzanie badań w rzeczywistych warunkach jazdy, w tym badań przeprowadzanych przez niezależne certyfikowane laboratoria.

Pośredni wpływ na emisje do powietrza pochodzące z ruchu drogowego wywiera głównie ustawodawstwo państw członkowskich UE. Przykładami są przepisy dotyczące projektowania pojazdów, opodatkowania pojazdów lub paliw, ograniczenia prędkości na drogach lub nawet budowy autostrad lub innych dróg, tuneli lub mostów, możliwości transportu osób lub towarów koleją lub drogami wodnymi, dostępności transportu publicznego lub warunków parkowania, oczyszczania dróg z pyłu, lokalizacji instalacji przemysłowych lub innych, jak również środków mających wpływać na zachowanie konsumentów lub użytkowników.

Emisje z maszyn mobilnych nieporuszających się po drogach (silników spalinowych zamontowanych w maszynach, od małych urządzeń ręcznych, takich jak przycinarki do żywopłotów, przycinarki do trawy, piły łańcuchowe i podobne urządzenia, do maszyn budowlanych i zespołów prądotwórczych, a także wagonów silnikowych, lokomotyw i statków żeglugi śródlądowej) reguluje rozporządzenie (UE) 2016/1628. W rozporządzeniu w sprawie maszyn mobilnych nieporuszających się po drogach określono wartości graniczne emisji dla silników maszyn mobilnych nieporuszających się po drogach z podziałem na różne zakresy mocy i zastosowania. Określono w nim również procedury, których muszą przestrzegać producenci silników, aby uzyskać homologację typu swoich silników, co jest warunkiem wstępnym wprowadzenia ich silników na rynek UE.

Emisje do powietrza pochodzące z transportu morskiego podlegają ograniczeniom na podstawie ujednoliconych przepisów dotyczących paliw (zawartości siarki), w szczególności dyrektywy (UE) 2016/802. Wprowadzono nieliczne środki mające na celu redukcję emisji tlenku węgla, tlenków azotu, węglowodorów i cząstek stałych ze statków żeglugi śródlądowej. Nie istnieją przepisy unijne dotyczące emisji do powietrza pochodzących z samolotów; dyskusje na ten temat toczą się na szczeblu międzynarodowym. W tym przypadku konieczne są umowy międzynarodowe, co wymaga wiele czasu.