Ogólny zarys sytuacji

Według Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) zanieczyszczenie powietrza stanowi największe pojedyncze środowiskowe zagrożenie dla zdrowia w Europie, powodując choroby układu krążenia i układu oddechowego, które w najpoważniejszych przypadkach prowadzą do przedwczesnych zgonów. Chociaż w ostatnich dziesięcioleciach jakość powietrza w Europie poprawiła się, poziomy zanieczyszczeń powietrza nadal przekraczają normy UE i wartości określone w najbardziej rygorystycznych wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) . LNajnowsze oficjalne dane pokazują, że prawie wszyscy Europejczycy nadal cierpią z powodu zanieczyszczenia powietrza, co prowadzi do około 400 000 przedwczesnych zgonów na całym kontynencie.

Emisje zanieczyszczeń powietrza i gazów cieplarnianych z dużych zakładów przemysłowych w Europie kosztują społeczeństwo 277–433 mld EUR. Mniej więcej połowę tych rocznych kosztów generuje zaledwie 211 zakładów, czyli około 2% największych obiektów przemysłowych w Europie. Główne zakłady emitujące zanieczyszczenia znajdują się w Niemczech, Zjednoczonym Królestwie, Polsce, Hiszpanii i we Włoszech. Jeżeli porównać koszty z PKB jako wskaźnikiem względnej efektywności środowiskowej na jednostkę krajowej produkcji gospodarczej, pierwszą piątkę stanowią Estonia, Bułgaria, Czechy, Polska i Słowacja. Elektrociepłownie – głównie zasilane węglem – powodują największe szkody dla środowiska i zdrowia ludzi: 24 z 30 obiektów emitujących najwięcej zanieczyszczeń to elektrociepłownie. Na czele sektorów o najwyższych kosztach zewnętrznych znajduje się sektor energetyczny, a w dalszej kolejności plasują się przemysł ciężki, produkcja i przetwórstwo paliw, przemysł lekki, gospodarka odpadami, hodowla zwierząt gospodarskich i oczyszczanie ścieków.

Głównymi zanieczyszczeniami powietrza emitowanymi do atmosfery w Europie są dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOX), amoniak (NH3), niemetanowe lotne związki organiczne (NMLZO) i cząstki stałe (PM10 i PM2,5); w przeszłości istotnym zanieczyszczeniem był również ołów. Unia Europejska wprowadziła środki legislacyjne w celu ograniczenia emisji do powietrza tych, a także innych zanieczyszczeń (substancji zubożających warstwę ozonową i gazów cieplarnianych).

W jaki sposób jesteśmy narażeni? Jednym z przykładów bezpośredniego lub liniowego narażenia na zanieczyszczenie powietrza jest jego wdychanie. Mieszkańcy dużych miast lub regionów przemysłowych zazwyczaj są bardziej narażeni na zanieczyszczenia niż społeczności wiejskie . W przypadku innych zanieczyszczeń, takich jak metale ciężkie, droga narażenia jest bardziej złożona. Może ono następować drogą wziewną, lecz także przez spożywanie zanieczyszczonej żywności i napojów. Zanieczyszczenie powietrza lub emisje gazów cieplarnianych szkodzą nie tylko ludziom, lecz także roślinom, zwierzętom i ich siedliskom, wpływając na cykle rozrodcze i różnorodność biologiczną. Zanieczyszczenia mogą również osadzać się na budynkach i zabytkach oraz powodować korozję niezbędnej infrastruktury, co wymaga kosztownych napraw.

Ogólnie rzecz biorąc, mieszkańcy większych miast są zwykle narażeni na wyższe stężenia dwutlenku azotu z powodu emisji pochodzących z ruchu drogowego. W Europie Środkowo-Wschodniej spalanie paliw stałych do ogrzewania domów i ich wykorzystanie w przemyśle prowadzi do najwyższych stężeń cząstek stałych (pyłów zawieszonych PM10 i PM2.5) i benzo[a]pirenu (substancji rakotwórczej) w powietrzu. Mieszkańcy Europy Południowej są narażeni na najwyższe stężenia ozonu, do którego powstawania przyczynia się światło słoneczne.

Średnie dane liczbowe nie mogą jednak przesłonić faktu, że w UE występują znaczne różnice w jakości powietrza. Wynika to z bardzo wielu różnych czynników, w tym aspektów geograficznych, warunków powietrznych i pogodowych itp. Do istotnych czynników należą jednak determinacja władz krajowych, regionalnych i lokalnych, aby aktywnie przeciwdziałać zanieczyszczeniu powietrza i egzekwować stosowanie istniejących przepisów; planowanie przestrzenne, w szczególności w odniesieniu do ruchu drogowego, oraz zaangażowanie obywateli i ich gotowość, by nie akceptować zanieczyszczenia powietrza jako „siły wyższej” i nalegać na jego zwalczanie.